Exterior of gay disco De Viking right after the place closed in 1987
Photo: Facebook/Havana Reunie - click to enlarge

In 1936 opende ene L.B.A. Leenes aan de Reguliersdwarsstraat 21 een café waar de zedenpolitie homo's aantrof, waarna Leenes toezegde om voortaan "alle homosexuelen te weren". Aan de andere kant van de straat begon een vriendenstel uit Rotterdam in 1941 de Marathon Bar, maar na politiecontroles bleven ook daar de homo's al vrij snel weer weg.

Het eerste homocafé in de Reguliersdwarsstraat dat werd gedoogd was de Mac Donald, die in 1963 op nummer 11 opende. Dit was een keurige zaak, strategisch gelegen om de hoek van de Leidsestraat, die de verbinding vormde tussen de populaire homodancings DOK en De Schakel.

In 1982 werd de Mac Donald verkocht aan Manfred Langer. Hij bouwde de zaak om tot de Traffic Bar, die nog tot 1991 een wat betergesitueerd homopubliek trok.




De jaren zeventig: De Viking

In 1970 opende in een 17e eeuws pandje op nummer 31 de espressobar Coffeeshop Downtown, wat de eerste zaak werd waar homo's zich niet meer achter gordijnen verborgen, zoals bij de andere homobars het geval was. Dit was de voorbode van het open en internationale karakter van de Reguliersdwarsstraat.

Halverwege de Mac Donald en Downtown, aan de Reguliersdwarsstraat 17-19, opende Reint Koning in 1976 De Viking als de eerste homodiscotheek in de straat. Wegens drugshandel werd de zaak in 1987 door de politie gesloten, waarna hier nog kort homodisco Oscar zat.




Oostelijk deel van de straat

Minder bekend waren de zaken die zich in het oostelijke deel van de Reguliersdwarsstraat bevonden, te beginnen met homocafé 't Toplicht, dat van 1968 tot 1975 op nummer 131 zat. Op nummer 105 volgde in 1984 de gemengde homobar Papillon.

Since de late jaren zeventig zaten ook in de Korte Reguliersdwarsstraat nog twee homocafeetjes: 't Pandje op nummer 6 en de Favourite Tavern op nummer 10. Beide waren typische bruine cafés en bestonden tot eind jaren tachtig.

Rond 1991 zat aan de Reguliersdwarsstraat 74 korte tijd gaybar Clay's, waarna het tot 2006 duurde voordat in dit deel van de straat weer een homocafé kwam: 't Leeuwtje, dat in 2011 werd opgevolgd door het gemengde café 't Dwarsliggertje.




De jaren tachtig: April

De grote doorbrak kwam in 1980, toen Frans Monsma en Guus Silverentand vanuit Downtown spraakmakende feesten gingen organiseren die de Reguliers tot de hipste uitgaansstraat van de stad maakten. Vervolgens openden zij op nummer 37 de April (1981-2010) dat het beroemdste gaycafé van Amsterdam werd.

In 1986 werden Downtown en April verkocht aan de Groningse horeca-ondernemer Sjoerd Kooistra, die de exploitatie voorlopig overliet aan zijn compagnon Louis Röst. Samen met Guus opende deze in 1988 homodiscotheek Exit aan de Reguliersdwarsstraat 42, waar in 1992 een apart Exit Café bij kwam, dat van 2002-2003 The Duke heette.




De jaren negentig: Havana

In 1989 kwam Frans Monsma weer terug en verbouwde het pand van de vroegere Viking tot danscafé Havana (1989-2002), dat de populairste zaak van de jaren '90 werd. Hier kwamen homo's en hetero's, autochtonen en allochtonen, Amsterdammers en toeristen ongedwongen samen in een sfeer waar menigeen nog altijd met weemoed aan terugdenkt.

Samen met Manfred Langer werden ook spectaculaire feesten georganiseeerd waarbij de gasten met koetsjes en limousines van de Havana naar Langer's discotheek iT in de Amstelstraat werden gereden.




De Kooistrazaken

In 1996 had Kooistra ook de vroegere heteroclub 36 op de Schaal van Richter aan de Reguliersdwarsstraat 36 overgenomen en bouwde deze in 1999 om tot gaycafé-pub Soho, geheel in zijn geliefde klassieke Drie Gezusters-stijl.

Temidden van de grote Kooistrazaken kwamen ook enkele andere homocafés: zo opende in 1994 op nummer 45 gaycafé Blitz, dat echter al gauw een heterozaak werd. Niet veel later kwam op nummer 11-15 het gemengde danscafé Virgo dat in 1998 weer sloot.

In 2002 openden Rob de Jong en Angelique Schippers de trendy lounge- en cocktailbar ARC, die in 2007 eveneens door Kooistra werd overgenomen. Vanuit de Kooistrazaken werden steeds grotere straatfeesten georganiseerd, met als absoluut hoogtepunt het optreden van Kylie Minogue tijdens de Gay Pride in het jaar 2000:




Multicultureel

De Reguliersdwarsstraat, en met name de Havana, trok vanaf de jaren negentig ook homo- en biseksuele mannen van Surinaamse en Antilliaanse en wat later ook van Turkse en Marokkaanse afkomst. Deze laatsten kregen een eerste eigen plek met het Arabische homocafé Habibi Ana (2001-2013) aan de Lange Leidsedwarsstraat 4 en later op nummer 93.

Voor de Surinamers en Antillianen was in 1996 aan de Reguliersdwarsstraat 129 de Reality Bar geopend. Vlak daarnaast kwam in 2009 de Reality Girlz voor zwarte lesbische vrouwen, maar deze was binnen een jaar al weer dicht. Van nog kortere duur was de eerste club voor (biculturele) transgenders die in 2014 onder de naam Kalinka op dat adres zat.

Ook aan de andere kant van de Reguliersdwarsstraat zaten korte tijd nog twee Latijns-Amerikaanse homobars: El Punto Latino (2002-2006) op nummer 43 en Bongos (2004-2005) pal daarnaast op nummer 45. In 2011 kwam op nummer 21 de Sultana Bar voor een oriëntaals homopubliek, maar moest in 2012 al weer sluiten.




Sluiting en doorstart

In 2010 kreeg de Reguliersdwarsstraat een grote klap toen het horeca-imperium van Sjoerd Kooistra instortte en al zijn bekende homozaken dicht moesten. Op 21 juli 2011 kon de straat door burgemeester Van der Laan echter al weer feestelijk heropend worden, waarbij de Soho en het Exit Café een succesvolle doorstart maakten.

Het beroemde café April werd echter door Casper Reinders omgebouwd tot Ludwig II en cocktailbar ARC tot bar EVE, maar deze zaken werden te elitair gevonden en waren ruim een jaar later al weer dicht. Ook een herleving van de eertijds zo geliefde Havana werd geen succes.




De nieuwste homozaken

De oude homodiscotheek Exit werd in 2012 opgevolgd door de hippe club NYX. Ook nieuw was de in 2010 geopende Taboo Bar, die zo populair werd dat in 2018 de Taboo Kantine volgde. Pal daarnaast opende in 2019 bar BLEND, die in 2021 in het pand van de vroegere Bar ARC een tijdelijke tweede vestiging opende onder de naam BLEND XL.

Eind 2017 kwam er met BurlesQue voor het eerst een dragshow-restaurant in de straat, maar dit werd geen succes. In november 2021 werd dit opnieuw een gayzaak, nu in de vorm van de romantische Franse brasserie Je T'aime.




Doordat in de andere homostraten het aantal zaken na 2010 gestaag terugliep werd de Reguliersdwarsstraat nog sterker de belangrijkste homo-uitgaansstraat van Amsterdam, wat zichtbaar werd gemaakt met regenboogvlaggen in de hele straat en een artistiek regenboogpad onder het Carlton Hotel:

---